Overler (yumurtal�klar) di�i cinsiyette kas�k b�lgesinde bulunan temel �reme h�creleri ve hormon �retiminin yap�ld��� bir �ift organd�r. Yumurtal�klar di�ilik hormonu olan �strojen ve progesterona ek olarak adrenal bezleriyle (b�brek�st� bezi) birlikte erkeklik hormonlar� olarak bilinen androjenleri de ufak miktarda �retir. [V�cuda bilinen ve bilinmeyen binlerce etkisinin bulunmas�na kar��n g�n�m�zde kabul edilen etkileri g�rselde �zetlenmi�tir]
Hormonlar�n insan bedenine etki edebilmesi i�in v�cutta o hormona �zg� resept�rler bulunmaktad�r. Kad�nda cinsel d�rt� olu�umu, psikolojik esenlik, kemik sa�l��� ve daha bir�ok konu i�in androjenlerle �strojen kombine �al��mak durumundad�r. Yani �strojen resept�r� bulunan her h�crede androjen resept�r� de bulunur c�mlesi yanl�� de�ildir.
Yumurtal�k ve adrenal bezlerde �retilen androjenlerin b�y�k k�sm� premenopozal kad�nlarda overlerin gran�loza h�crelerinden; postmenopozal kad�nlarda ba�l�ca ya� ve kas dokuda ‘aromataz’ adl� enzimle �strojene �evrilir.
Aromataz enziminin postmenopozal kad�nlarda ba�l�ca ya� dokudan sal�nmas� a��r� kilolu kad�nlarda daha fazla �strojen olu�umuna neden olur. Bu durum aterosklerotik pla��n �ok daha kal�n ve hassas g�r�ld��� ve bu pla��n y�rt���n�n daha �ok g�r�ld��� postmenopozal kilolu kad�nlarda �strojenin koruyucu etkisinin olmad���n�n bir g�stergesi olabilir.
Menopoz d�neminde ya�anan s�k�nt�lar aras�nda kad�nlar�n en �ok yak�nd��� durum ��phesiz gece terlemeleri ve s�cak basmalar�d�r. Bu s�cak basmalar� 1-5 dakika aras� s�rer ve y�z, boyun, g���s b�lgesine yay�l�r. Bu durum rahats�z edici olmaya ba�lad���nda �o�unlukla hormon tedavisine ba�lan�l�r. Hormon tedavisinde e�er histeroktomi ge�irildiyse (rahim al�nd�ysa) sadece �strojen preparat�; histeroktomi ge�irilmediyse (rahim al�nmad�ysa) rahim kanseri riskini azaltmak i�in �strojene kombine progesteron da tedaviye eklenir. Bu tedavi semptomlar�n %80`ini ge�irmeye yeter.
Burda kullan�lan �strojenin oral (a��zdan) ve transdermal (cilt band� �eklinde deriye yap��t�r�larak) formu vard�r ve her iki form e�it derecede etkilidir.
Ba�lang��ta s�ylenildi�i gibi her hormonun v�cuda etki edebilmesi i�in o hormona �zg� resept�r� bulunmaktad�r. �ki tip �strojen resept�r� (alfa ve beta) vard�r. Genel olarak �reme organlar� (rahim ve meme) ve karaci�erde alfa resept�r� �o�unluktayken; kemik ve kan damar�nda ise beta resept�r� yayg�nd�r. Bu resept�rler meme, rahim kanseri gibi bir�ok �nemli kanserle ve aterosklerozla da yak�ndan ili�kilidir.
Peki Ateroskleroz Nedir?
Ateroskleroz damar duvar�n�n kal�nla��p sertle�mesi ve i� duvar�nda plak birikmesidir. Daha �ok kalbi besleyen koroner damarlar, aort damar�, kol ve bacaklar� besleyen damarlarda damar�n en i� tabakas� olan endotel tabakas�n�n hasar� ile ba�lar. Endotel hasar�na neden olan ba�l�ca kolesterol ve trigliserit (kan ya�lar�) y�ksekli�i olmakla beraber, kan bas�nc� art���, sigara vb. t�t�n �r�nleri ve �eker hastal��� da bu durumun olu�umunda etkilidir.
Kandaki ba�l�ca kolesterol ta��y�c�lar� olan LDL partik�lleri kolesterol� karaci�er ve ba��rsaktan al�p v�cutta gerekli olan yerlere ta��rlar. HDL ise temizleyici partik�ld�r. Kandaki fazla kolesterol� karaci�ere ta��r ve bu y�zden iyi kolesterol denir.
�nsan v�cudu i�in problem yaratan durum ise LDL'nin a��r� bollu�unda kolesterol� atardamar duvar�na b�rakmas�yla ba�lar.
Bu y�zden LDL’ye k�t� kolesterol denir.
Fazla LDL damar duvar�nda birikince serbest radikaller LDL’ye yap���r ve okside LDL’ye d�n���r. Bu biriken kolesterol ve di�er ya�lar damar duvar�nda fibrin adl� yap�dan k�l�f yap�p plak olu�turur. Bu durum damar� sertle�tirir, p�ht� olu�umuna elveri�li hale gelir ve ateroskleroz olu�ur.
Olu�an pla��n y�rt�lmas�yla yahut tromboz (p�ht�) olu�umuyla kalp krizi ve inmeler meydana gelir.
Hormon Tedavisinde �strojenin Rol� Nedir?
Hormon tedavisinde �strojenin kolesterol �zerine olan etkisi HDL seviyesini artt�r�p LDL seviyesini azaltmas� ve LDL’nin oksidasyonunu �nlemesidir.
�strojen Her Zaman Faydal� M�d�r?
�strojenin HDL’yi artt�r�p LDL’yi azaltmas� iyi bir y�n olarak g�r�lse de y�ksek miktarda �strojen deste�i kanda trigliserit seviyesini artt�r�r ve ateroskleroz olu�umuna katk�da bulunur. Ayr�ca p�ht� olu�umunu tetikleyen madde (koag�lasyon fakt�rleri ve proteinler) miktar�nda da art��a neden olur.
Kalp ve �strojen/Progesteron Replasman Ara�t�rmas�(HERS)
ABD’de 20 merkezde ger�ekle�tirilen HERS; �strojenle birlikte progesteronun kardiyovask�ler sa�l�k �zerine etkisini kalp hastal��� �yk�s� olan menopozdaki 2.763 kad�n �zerinde test etti. Bu ‘ikincil koruma’ deneyinde hormon kullan�m�n�n HDL’yi %10 artt�r�p LDL’yi %11 azaltmas�na ra�men, tekrarlayan kalp krizi ve koroner hadiseleri �nlemedi�i g�r�ld�.
Kad�n Sa�l��� �nisiyatifi(WHI)
WHI;ya� grubu 50-79 aras�ndaki postmenopozal kad�nlarda kalp hastal���, osteoporoz, g���s ve kolorektal kanserler gibi bir�ok hastal���n potansiyelini azaltan tedavilerin risk ve yararlar�n� saptamak i�in tasarlanm��t�r.
ABD’de 40 merkezde 161.809 sa�l�kl� ve menopoz d�nemindeki kad�n ara�t�rmaya al�nm��t�r. Bu deney HERS’in aksine ‘primer koruma’ deneyidir yani varolmayan bir hastal��a yakalanmay� �nlemeyi ama�lar.
Deneyde kalp sa�l��� a��s�ndan menopozdaki hormon tedavisini ara�t�rmak i�in histeroktomi ge�irmemi� 16.608 menopozdaki kad�na her g�n Prempro (0,625 mg �strojen+2,5 mg progesteron) ya da plasebo (farmakolojik olarak etkisiz bir ilac�n telkine dayal� bir etki ortaya ��karma y�ntemidir. Tedaviye y�nelik bir etkisi yoktur.) verildi. Histeroktomi ge�irmi� 10.739 kad�na ise her g�n Premarin(0,625 mg �strojen) ya da plasebo verildi.
Bu deneyin verileri 1993-1998 aras�nda kaydedildi ve ara�t�rman�n 2005’te sona ermesi planlan�rken; Prempro deneyi 2002 y�l�nda durduruldu. Kalp sa�l��� �zerine beklenen faydas�n�n aksine ger�ekte bu ila� grubunu kullanan kad�nlarda kalp krizi ve di�er kardiyak hastal�k riski plasebo grubuna g�re %29 artt�. Ayr�ca meme kanseri, inme, bacaklarda kan p�ht�s� olma ihtimali y�ksekti. Yani riskler faydalardan a��r basm��t�. Bu bulgular American Medical Association’�n 2004 say�s�nda yay�mland�.
Ateroskleroz �zerine Yap�lan Bir Deney…
As�l ama� plak bulunan damarlar�n sa�l�kl� damarlara k�yasla �strojene daha farkl� tepki verdi�i d���ncesini desteklemektir. Bu deneyde maymunlar yumurtal�klar� al�narak menopoza sokuldu ve ya� oran� y�ksek besinlerle besleyip ateroskleroz ba�lat�lmaya �al���ld�. Bu maymunlardan baz�lar�na yumurtal�klar� al�nd�ktan hemen sonra �strojen verildi. Geri kalan maymunlara ise 2 y�l aradan sonra hormon tedavisi ba�land�. Erken hormon tedavisine ba�lanan maymunlarda %70 daha az ateroskleroz g�r�l�rken; ge� tedavi ba�lang��l� maymunlarda ateroskleroz oran�nda bir d���� ya�anmad�.
Sonu�:
�strojen hakk�nda yap�lan deneylere kat�lan kad�nlar�n �o�unda zaten damar duvar�nda ciddi miktarda aterosklerotik plak olu�umu vard�.
�strojen tedavisi bu plak geli�imini yava�latmada etkili olmad�.
Ancak plak olu�um miktar� daha d���k olan kad�nlarda �strojen ateroskleroz ilerlemesini yava�latt�.
KAYNAK�A:
-www.ncbi.nlm.nih.gov/Risks and benefits of estrogen plus progestin in healthy postmenopausal women:principal results From the Women’s Health Initiative randomized controlled trial
-www.ncbi.nlm.nih.gov/Vascular Actions of Estrogens:Functional Implications
-www.whi.org/Estrogen and Hypertension
-https://www.ahajournals.org/Gender and Baboon Aortic Steroid Hormone Receptors
-Menopoz Tedavisi ve Kanser/Prof. Dr. Turgay ATAS�
-Menopoz ve Hormon Tedavisi/Dr. Joann E. Manson–Shari S. Bassuk
Yazar: B��ra ULAR, Mustafa Kemal �niversitesi T�p Fak�ltesi ��rencisidir.
5 Comments
Ay�enur
24 May 2019 17:04Furkan
24 May 2019 17:05Alparslan
24 May 2019 17:36�a�la
24 May 2019 18:59Yeliz KA�KO ARICI
19 May 2020 02:34